Wiele osób planujących zakup nieruchomości czy inwestycję w rozwój swojej firmy musi się liczyć z wzięciem kredytu. Z reguły początkujący kredytobiorcy nie wiedzą, w jaki sposób powinni budować swoją zdolność kredytową i wiarygodność w oczach banku. Tymczasem od tego zależy nie tylko to, czy ów kredyt otrzymają, ale też wpływa to na koszty całego przedsięwzięcia.

Autor: Paweł Dudziński – właściciel Centrum Biznesowego „Info”

W niniejszym artykule wyłuszczam najważniejsze metody poprawienia zdolności kredytowej. Pamiętaj, że nie zawsze Twój własny bank zaproponuje Ci optymalne warunki. Warto sprawdzić również gdzie indziej i skonsultować się ze specjalistą. Twoje oszczędności dzięki wybraniu optymalnej oferty możesz liczyć nawet w dziesiątkach tysięcy złotych.

Sceptycznie natomiast odnosiłbym się do wszelkiej maści kalkulatorów internetowych, które nie są w stanie dokładnie przeanalizować indywidualnej sytuacji klienta, a ich parametry są często zdezaktualizowane. Ma to szczególne znaczenie w czasach obecnego kryzysu i dynamicznie zmieniającej się sytuacji w bankowości. Coraz trudniej jest bowiem uzyskać kredyt na dogodnych warunkach. Część banków na etapie weryfikacji wniosków wprowadza dodatkowe bufory bezpieczeństwa, które powodują obniżenie zdolności kredytowej. Podsumowując: to, co wyjdzie Ci na kalkulatorze internetowym, rzadko będzie miało swoje odzwierciedlenie w realnej i końcowej ofercie banku.

Zdolność kredytowa to w najprostszym ujęciu Twoja sytuacja finansowa w momencie wnioskowania o kredyt lub pożyczkę (pojęcia te wbrew obiegowej opinii nie są jednoznaczne). Im wyższe są Twoje zarobki, a także różnica wielkości dochodów w stosunku do zobowiązań, tym lepszą masz zdolność. Oczywiście, brane są pod uwagę również inne czynniki, jak liczba osób na utrzymaniu, forma zatrudnienia (np. umowa o pracę na czas nieokreślony), branża, w której działasz, czy historia spłat Twoich dotychczasowych zobowiązań. Poniżej szczegółowo opisałem metody zwiększenia zdolności kredytowej.

I PRZEANALIZUJ SWOJĄ SYTUACJĘ, SPRAWDŹ MOŻLIWOŚCI I ZAPLANUJ DZIAŁANIA

W pierwszej kolejności musisz zaplanować swoje działania. Zastanów się, czy będziesz w stanie ponieść na barkach regularne spłacanie zobowiązań. Jeśli nie prowadzisz budżetu domowego, postaraj się chociaż z grubsza podsumować Twoje miesięczne dochody i zestawić je z wysokością zobowiązań oraz swoich wydatków. Będziesz dzięki temu wiedział, na jaką ratę kredytu możesz sobie pozwolić.

Kredyty dzielimy na dobre i złe. Do tych pierwszych zaliczymy kredyty hipoteczne, których rata nie przekracza połowy dochodów uzyskiwanych w danym gospodarstwie domowym, kredyty inwestycyjne, firmowe, na cele mieszkaniowe, konsolidujące Twoje dotychczasowe zobowiązania itp. Te ostatnie, czyli konsolidacyjne, pozwolą Ci wydłużyć okres kredytowania, a tym samym zmniejszyć miesięczną ratę. Mogą też wiązać się z niższym oprocentowaniem i ograniczeniem kosztów dodatkowych (np. ubezpieczeń), jeśli poprzedni(e) kredyt(y) wziąłeś na niekorzystnych warunkach. Oczywiście, zawsze należy uwzględniać indywidualną sytuację kredytobiorcy i szczegółowe cele, na jakie dane zobowiązanie jest zaciągane.

Do tych drugich, czyli kredytów złych, z całą pewnością zaliczyłbym kredyty na cele konsumpcyjne. Tym bardziej, jeśli zaciągnięte zostały w instytucjach pozabankowych, oferujących tzw. chwilówki. Najczęściej mają one niezwykle wysokie oprocentowanie lub ukryte w gąszczu paragrafów koszty dodatkowe. Ujawnią się one np. w przypadku niewielkiego opóźnienia w spłacie. Takie pożyczki mogą spowodować wpadnięcie przez Ciebie w spiralę zadłużenia: zadłużenie będzie rosło, a na spłatę będziesz potrzebował kolejnej chwilówki. Droga do konsolidacji  tradycyjnym kredytem może być zamknięta, ponieważ część banków z automatu nie akceptuje klientów z tego typu produktami widocznymi w BIK-u.

Przy okazji wspomnę, iż w kontakcie z moją firmą możesz szczerze porozmawiać o swoich ewentualnych rozterkach i planach związanych z zaciągnięciem kredytu. W mojej książce „Twój Wielki Plan” znajdziesz wiele porad na zoptymalizowanie kosztów swojego życia i uzyskanie trampoliny finansowej na przyszłe lata, również w kontekście biznesów związanych z handlem nieruchomościami. Polecam Ci tę publikację jako inwestycję w siebie i swoją przyszłość.

II ZWIĘKSZ SWOJE ZAROBKI I ZADBAJ O STABILNE WPŁYWY

Wiele osób pracuje w Polsce na czarno albo też pobiera „pod stołem” dopłatę do swojej „minimalnej krajowej brutto”. Analityka bankowego nie będzie interesował fakt, że Twoje zarobki są w rzeczywistości wyższe, jeśli nie będziesz potrafił tego udowodnić. Jeśli jesteś w takiej sytuacji, to pomóc może regularne wpłacanie gotówki na rachunek w banku posiadającym systemowe oferty dla swoich klientów „na wpływy”.

Istotna jest również stabilizacja. Najbardziej preferowane są umowy o pracę na czas nieokreślony. Im dłuższy masz staż pracy, tym lepiej. Zadbaj zatem o właściwą umowę ze swoim pracodawcą. Dzięki temu uzyskasz dobrą pozycję startową w walce o korzystny kredyt. Niekiedy banki aprobują umowy na czas nieokreślony już od pierwszego dnia ich obowiązywania. Dotyczy to sytuacji, gdy jest to np. przejście z okresu próbnego lub przekształcenie innej umowy.

Część banków przyjmie również klientów z umowami na czas określony pod warunkiem zachowania ciągłości w zatrudnieniu, odpowiedniego stażu w firmie i długości obowiązywania takiej umowy. Możliwe są sytuacje otrzymania kredytu na okres nie dłuższy niż czas obowiązywania umowy.

Ważna jest również specyfika firmy i branży, w której pracujesz. Banki chętniej akceptują klientów zatrudnionych w dużych międzynarodowych korporacjach niż „u wujka” w lokalnej firmie rodzinnej. W ostatnim czasie na cenzurowanym są osoby pracujące w turystyce, hotelarstwie, transporcie, branży odzieżowej, kosmetycznej rozrywkowej, eventowej, edukacyjnej, a nawet marketingowej. Jednakże w miarę odradzania się gospodarki, po kryzysie spowodowanym lockdownem, polityka banków w zakresie udzielania kredytów stanie się z pewnością bardziej liberalna. W najlepszej sytuacji są tzw. profesjonaliści, czyli osoby wykonujące szeroko pojęte „wolne zawody”. Klasyczni przedstawiciele to lekarze (w tym dentyści) i prawnicy (po aplikacji). Banki zależnie od swojej polityki rozszerzają tę grupę o księgowych, doradców podatkowych, informatyków, farmaceutów, weterynarzy, rzeczoznawców majątkowych czy pielęgniarki.

Jeśli jesteś przedsiębiorcą posiadającym własną firmę, powinieneś prowadzić ją w sposób ciągły przez przynajmniej 12 poprzednich miesięcy. Zdarza się, że ten warunek nie dotyczy wyżej wymienionych wolnych zawodów, gdy działalność polega w praktyce na samozatrudnieniu. Wnioskując o kredyt gotówkowy lub hipoteczny, możesz poprawić zdolność, dołączając dochody uzyskiwane jako osoba fizyczna, np. z umowy o pracę. Przy analizie zdolności banki najczęściej opierają się na dochodach firmy z ostatniego rozliczonego roku podatkowego, rzadziej na bieżących dochodach z KPiR. Ważne, żeby w przedstawionym okresie nie było straty widocznej w PIT, ponieważ niejednokrotnie stanowi to dla banku „regułę odrzutu”. Przygotowując się do wzięcia kredytu, zrezygnuj z optymalizacji podatkowej i wykaż wyższy dochód w rocznym rozliczeniu oraz za ostatni kwartał. Inwestycje odłóż lepiej na później i pomyśl jak jeszcze obniżyć koszty. Jeśli potrzebujesz nowego samochodu lub specjalistycznego sprzętu, zastanów się nad leasingiem. Takie finansowanie nie obciąży zdolności kredytowej, a kosztowny zakup pogorszy wynik finansowy. Na rynku działają wprawdzie banki i instytucje, które udzielą Ci kredytu na podstawie przychodu (a nie dochodu), obrotów na koncie lub prognozy finansowej na przyszły okres, jednak z reguły zaproponują Ci one dość wysokie koszty kredytowania.

UWAGA! Inne źródła dochodu, które były akceptowane przez większość banków przed pandemią, to wynagrodzenie z tytułu mianowania (powołania), dochody rolników, kontrakty menadżerskie i marynarskie, najem nieruchomości, renty oraz emerytury. Rzadziej akceptowane były stypendia naukowe, alimenty czy dochody duchownych. Zasiłki lub świadczenia – takie jak 500+ – raczej nie są doliczane do dochodu. Mogą za to pomóc obniżyć koszty utrzymania gospodarstwa domowego, a tym samym podnieść zdolność kredytową.

III ZMNIEJSZ SWOJE STAŁE ZOBOWIĄZANIA I ZADBAJ O DOBRĄ HISTORIĘ KREDYTOWĄ

W procesie pozyskania kredytu bardzo ważna jest Twoja wiarygodność w oczach banku, a dokładnie analityka, który będzie procesował wniosek. Całą Twoją historię kredytową przechowuje Biuro Informacji Kredytowej. Raty zaciągnięte na zakup sprzętu, karty kredytowe, limit w koncie, poręczenia… Tak, to wszystko – poza informacją o zwykłych kredytach – znajduje się na Twój temat w tej bazie (tutaj przykładowy raport).

Ocena punktowa, czyli scoring w BIK-u to prognoza, na ile sumiennie spłacałeś kredyty bankowe w przeszłości. Jeśli do tej pory regulowałeś swoje zobowiązania terminowo, nie masz się czego obawiać. Bywa jednak, iż w bazie pojawiają się zaległości, o których nie mieliśmy pojęcia. Wystarczy np. niewielka niedopłata przy spłacanym wcześniej kredycie albo karta kredytowa, o której zapomniałeś lub nawet nie wiedziałeś. Znam historie wzorowych kredytobiorców, którym „dopchnęli” taką kartę do rat 0% na zakup sprzętu AGD. Wyprostowanie w BIK-u najmniejszego incydentu może potrwać nawet kilka tygodni. Należy mieć to na względzie przy ubieganiu się o kredyt. Twoje przygotowania powinny się zatem rozpocząć odpowiednio wcześniej od pobrania swojego raportu. Nawet instytucje pozabankowe zwracają  już uwagę na BIK, więc przy bardzo złej historii nie masz praktycznie szans na uzyskanie finansowania. Jeśli Twoje jedyne przewinienie to kilkudniowe opóźnienie spłaty jakiejś raty, nie musisz się jeszcze stresować, ale warto tego pilnować. W kiepskiej sytuacji będziesz, gdy Twoje zaległości przekraczają 60 dni i opiewają na wysokie kwoty.

Do BIK-u dane przekazują banki, SKOK-i, firmy pożyczkowe oraz bankowe firmy leasingowe i faktoringowe. Baz, w których mogą się znaleźć informacje o Tobie, jest więcej. Dane o Twoich zobowiązaniach znajdują się  na przykład w Biurze Informacji Gospodarczej. Wiadomości przesyłane są tam m.in. przez przedsiębiorców, dostawców energii, firmy telekomunikacyjne, gminy, sądy czy osoby fizyczne.  Inną taką bazą jest Krajowy Rejestr Długów, gdzie znajdują się także pozytywne informacje na Twój temat, jak np. o terminowych spłatach zobowiązań. Mogą one poprawić Twoją wiarygodność kredytową. Im dłuższa historia terminowo spłacanych kredytów, tym lepiej dla Ciebie.

Twój scoring obniżają niespłacone limity w koncie, ale też regularne wykorzystywanie tych limitów do końca. Jeśli masz aktywny limit na karcie kredytowej w wysokości powiedzmy 10 tys. zł, bank potraktuje to jako Twoje zobowiązanie, nawet jeśli w ogóle z niego nie korzystasz. Najczęściej weźmie pod uwagę ok. 5% od całej kwoty limitu jako Twój miesięczny koszt, czyli przy 10 tys. zł analityk wyliczy Twoje zobowiązanie na 500 zł miesięcznie. Gdy Twoja zdolność jest stosunkowo niewielka, najrozsądniej będzie zlikwidować takie karty przed wzięciem kredytu. Absolutnie konieczne jest pospłacanie wszystkich chwilówek. Warto też pozbyć się kredytów na zakupy w sklepach z RTV i AGD.

Z uwagi na zamknięcie gospodarki wiele osób i firm popadło w finansowe tarapaty. Jeśli masz problemy ze spłatą dotychczasowych zobowiązań, powinieneś jak najszybciej skontaktować się z bankiem i skorzystać z zawieszenia spłacania rat lub zawnioskować o restrukturyzację zobowiązania. Poniesiesz dodatkowe koszty i możesz mieć przez pewien czas duże problemy z uzyskaniem nowego kredytu, ale pomoże to uchronić Ciebie przed windykacją, która przekreśli Cię w bankach nawet na parę lat.

UWAGA! Nie należy mylić scoringu w BIK-u ze scoringiem bankowym. Każdy bank ma inną politykę kredytową i na finalny wynik składa się wiele parametrów, nie tylko ocena punktowa w BIK-u. Nawet gdy Twój raport z BIK-u nie jest idealny, również możesz otrzymać ofertę. Banki mniej lub bardziej liberalnie podchodzą do historii spłat, ale im lepszy jest Twój scoring, tym tańszy kredyt dostaniesz.

UWAGA! Jeśli na własną rękę składasz kilka wniosków o kredyt do różnych banków, licząc, że na końcu wybierzesz najdogodniejszą ofertę, możesz w ten sposób osłabić swoją ocenę punktową. System BIK-u uzna Twoje zachowanie za ryzykowne. Dlatego skorzystaj z usługi sprawdzonego doradcy kredytowego, który bezpłatnie wskaże bank, który w Twojej sytuacji będzie najtańszy i poprowadzi przez cały proces. Uważaj za to na osoby z przypadku, które „na ślepo” porobią Ci masę zapytań, a do tego na samym początku zażyczą sobie honorarium za obsługę!

IV OPTYMALIZUJ KOSZTY UTRZYMANIA SWOJEGO GOSPODARSTWA DOMOWEGO

Innym sposobem na dojście przez bank do informacji o Twoich zobowiązaniach i stałych kosztach są szczegółowe wyciągi z konta, na które wpływa Twoje wynagrodzenie. Najczęściej bierze się pod uwagę 3-6 ostatnich miesięcy. Zdecydowana większość banków będzie wymagać od Ciebie takich wyciągów. Alimenty, czesne za szkołę, program regularnego oszczędzania w towarzystwie ubezpieczeniowym, płatności na stacji benzynowej (nawet gdy robisz tam tylko zakupy spożywcze), czynsz, stałe opłaty za telefon czy internet. Tego typu pozycje mogą wpływać na obniżenie Twojej zdolności kredytowej. Jeśli nie chcesz, aby Twoje wydatki były tak skrupulatnie filtrowane przez analityka, w newralgicznym okresie (jak pisałem – 3-6 miesięcy przed momentem złożenia wniosku) ogranicz ruch na swoim koncie. Oczywiście, wszystko w granicach zdrowego rozsądku, bo brak jakiejkolwiek aktywności może dopiero wzbudzić podejrzenia analityka. Przykładowo, jeśli płacisz horrendalnie wysokie czesne za szkołę lub przedszkolę swojego dziecka, rób to w formie gotówkowej.

Tak czy inaczej, będziesz musiał złożyć oświadczenie o posiadanych zobowiązaniach, jednak policzenie kosztów utrzymania gospodarstwa domowego nigdy nie będzie idealnie precyzyjne. Banki różnie szacują, za jaką sumę przeżyje przeciętny Kowalski. Zależy to od miejsca zamieszkania oraz okresu i rodzaju kredytu. W przypadku kredytu hipotecznego, przy dwóch osobach, należy liczyć minimum 2-2,5 tys. złotych. Każde dziecko zwiększa ilość osób w gospodarstwie domowym, a więc obniża Twoją zdolność kredytową. Także alimenty są traktowane jak Twój stały koszt.

Jeśli jeden z małżonków nie osiąga dochodu, to drugi może poprawić swoją zdolność kredytową poprzez ustanowienie rozdzielności majątkowej. Taki manewr ma również zastosowanie w przypadku, gdy mąż lub żona ma negatywne wpisy w bazach. Pamiętaj, że nawet osoby niespokrewnione i niebędące małżeństwem mogą wspólnie wnioskować o kredyt. Zatem zawarcie małżeństwa nie jest konieczne do zwiększenia zdolności kredytowej.

Warto wspomnieć, iż jeszcze jednym sposobem uzyskiwania informacji o Tobie są portale społecznościowe! Może Cię to dziwić, jednakże dla analityków bankowych nie jest zbyt wielkim problemem odnalezienie Twojego profilu na Facebooku i przejrzenie go w poszukiwaniu np. zdjęć dzieci lub małżonka, których posiadanie niektórzy kredytobiorcy zatajają w swoich wnioskach.

V ZAPEWNIJ DOBRE ZABEZPIECZENIE KREDYTU I WYSOKI WKŁAD WŁASNY

W przypadku zakupu nieruchomości obowiązuje Cię posiadanie wkładu własnego. Przed pandemią było to minimum 10-20% wartości transakcji (tutaj „rekomendacja S” KNF-u). Obecnie musisz się liczyć z kwotą 20-30% ceny nieruchomości. Im wyższy wkład własny, tym lepszą ofertę możesz dostać. Bank zaoferuje Ci korzystne warunki, jeśli będziesz mieć odpowiednie zabezpieczenie. Gdy nie posiadasz środków na minimum 20-procentowy wkład własny, musisz się liczyć z dodatkowymi kosztami, np. na ubezpieczenie niskiego wkładu. W części banków jako wkład własny możesz wykorzystać swoją dotychczasową nieruchomość, o ile takową posiadasz (dom, mieszkanie, działka). Zgodnie z „rekomendacją S” środki na wkład własny nie mogą pochodzić z innego kredytu (np. gotówkowego).

W przypadku kredytów gotówkowych banki nie wymagają dodatkowych zabezpieczeń (ewentualnie ubezpieczenia na życie dla osób w podeszłym wieku). Inaczej wygląda to w przypadku, gdy o finansowanie wnioskujesz jako firma. Tylko niewielką kwotę możesz otrzymać bez żadnego zabezpieczenia. Banki chcą mieć gwarancję, że nawet gdyby kredytobiorca popadł w kłopoty uniemożliwiające mu spłatę zobowiązania, będzie można później odzyskać przynajmniej jego część.

Wedle podstawowego podziału wyróżniamy zabezpieczenia osobiste i rzeczowe. Co ciekawe, za osobiste zabezpieczenie kredytu może być odpowiedzialny nie sam kredytobiorca, a jakaś inna osoba, która wyrazi na to zgodę, czyli poręczyciel. Najczęściej jest to współmałżonek. Do osobistych zabezpieczeń kredytu należą m.in.:

– weksel in blanco;

– poręczenie wekslowe (np. współmałżonka);

– gwarancje bankowe (np. na podstawie umów z Bankiem Gospodarstwa Krajowego, jak gwarancja PLD de minimis dla firm z sektora MŚP);

– przelew wierzytelności;

– przystąpienie do długu kredytowego;

– pełnomocnictwo.

W przypadku zabezpieczeń rzeczowych odpowiedzialność ogranicza się głównie do składników majątku kredytobiorcy lub osób trzecich. Zaliczamy do nich:

– hipotekę,

– zastaw ogólny,

– kaucję,

– blokadę środków na rachunku bankowym,

– przewłaszczenie na zabezpieczenie.

VI PRZEANALIZUJ PARAMETRY WNIOSKOWANEGO KREDYTU, NEGOCJUJ WARUNKI, A W RAZIE KONIECZNOŚCI WNIOSKUJ O ODSTĘPSTWO

W zależności od swoich potrzeb i wieku wydłuż lub skróć okres kredytowania w swoim wniosku. Oczywiste jest, że im więcej rat, tym więcej odsetek do spłacenia. Z drugiej strony dłuższy okres na spłatę kredytu oznacza niższą miesięczną ratę. Jeśli masz niewielką zdolność kredytową, to może się okazać, że w grę wchodzi tylko kredyt na 30 lat. Ograniczeniem jest także wiek. Zależnie od banku w momencie ostatecznej spłaty nie możesz mieć więcej niż 75-80 lat.

Wypełniając wniosek, masz do wyboru oprocentowanie stałe lub zmienne, raty równe lub malejące. Raty malejące generują mniejszą kwotę odsetek, ale decydując się na taką opcję, musisz mieć wyższą zdolność niż w przypadku rat równych.

Zazwyczaj banki, w których chcesz wziąć kredyt, będą się starały związać Ciebie ze sobą na dłuższy czas i „ubrać” Cię w dodatkowe produkty. Mam tu na myśli ubezpieczenia, karty kredytowe czy konto, które będziesz musiał zasilać regularnymi wpływami. Nie zawsze oznacza to, że taki kredyt będzie dla Ciebie droższy. Może się okazać, iż np. dzięki dodatkowemu ubezpieczeniu łączna kwota do spłaty znacząco się obniży. Trzeba brać pod uwagę wszystkie koszty, łącznie z prowadzeniem rachunku w danym banku i ewentualnym ubezpieczeniem.

W niektórych bankach istnieje możliwość indywidualnego negocjowania warunków kredytu lub wnioskowania o odstępstwo, jeśli się okaże, iż nie spełniasz jakichś kryteriów ustalonych. Dużo trudniej jednak jest przykładowo wynegocjować warunki kredytu z bankiem niż cenę nieruchomości z jej właścicielem. Jeśli zamierzasz wziąć kredyt hipoteczny, w pierwszej kolejności skup się zatem na poszukiwaniu korzystnych ofert i walcz o zbicie ich ceny. Sposoby na to  znajdziesz w V rozdziale mojej książki.

Negocjować z bankiem można np. niższą prowizję (również za wcześniejszą spłatę), niższą marżę czy wysokość ubezpieczenia. Jeśli pomaga Ci doświadczony doradca, jeszcze przed złożeniem wniosku dowiesz się o najkorzystniejszych ofertach promocyjnych. Będzie też najlepszym wsparciem przy rozmowie z bankiem o warunkach cenowych.

***

Centrum Biznesowe „Info” współpracuje z niemal wszystkimi polskimi bankami, największymi integratorami bankowymi, instytucjami pozabankowymi i funduszami, a także pomaga uzyskać wsparcie publiczne m.in. ze środków unijnych i BGK (w tym przeznaczonych na walkę ze skutkami pandemii COVID-19). Nasze porady i konsultacje z nami są dla Ciebie bezpłatne (to banki płacą pośrednikom, co nie wpływa na cenę Twojego kredytu). Pomożemy Ci w ramach pośrednictwa uzyskać najkorzystniejszą możliwą ofertę z banku lub instytucji pozabankowej. Obsługujemy osoby z różnych regionów Polski! KONTAKT: tel. 698205280, centrumbiznesoweinfo@gmail.com.

Polub nasz profil na Facebooku!

Czytaj artykuł: Zanim złożysz wniosek o kredyt hipoteczny, cz. 1

Czytaj artykuł: Zanim złożysz wniosek o kredyt hipoteczny, cz. 2

Czytaj artykuł: Fakty i mity o kredytach dla przedsiębiorców

Źródła do tego artykułu:

https://www.knf.gov.pl/knf/pl/komponenty/img/projekt_znowelizowanej_Rekomendacji_S_62603.pdf

https://pl.wikipedia.org/wiki/Przew%C5%82aszczenie_na_zabezpieczenie

http://banki.elfin.pl/porady_i_strategie/kredyty/1,46,weksel-in-blanco-i-poreczenie-weksla.html

https://direct.money.pl/artykuly/porady/jak-obliczyc-zdolnosc-kredytowa,87,0,1892695.html

https://direct.money.pl/artykuly/porady/co-moze-byc-zabezpieczeniem-kredytu-gotowkowego.html (różne artykuły)

https://www.bik.pl/klienci-indywidualni/raport-bik

https://www.totalmoney.pl/artykuly/7607334,szybkie-pozyczki-gotowkowe,krd—krajowy-rejestr-dluznikow-co-to-jest-krd-logowanie,1,1

https://www.totalmoney.pl/artykuly/8605,kredyty-hipoteczne,jak-zwiekszyc-zdolnosc-kredytowa—11-skutecznych-sposobow-na-poprawe-zdolnosci,1,1

https://poradnikprzedsiebiorcy.pl/-zabezpieczenie-kredytu-firmowego

https://nestbank.pl/dla-twojej-firmy/kredyty/gwarancje/gwarancje-pld

„Tajna broń kredytobiorcy”, R. Szczepankiewicz.

„Twój Wielki Plan”, P. Dudziński, wyd. Centrum Biznesowe „Info” 2020.